Цэнтр традыцыйнай культуры

На працягу стагоддзяў фарміраваўся і беларускі народны касцюм. Касцюмы шыліся для асобных падзей і рытуалаў у жыцці нашых продкаў. Вясельныя і шлюбныя, святочныя і паўсядзённыя, разнастайныя па геаграфічных асаблівасцях, беларускія народныя строі ўвасобілі любоў да роднай зямлі, мары пра  будучыню, талент жыць, майстэрства ствараць.

Сёння мы выбіраем колер адзення найперш з эстэтычных  і практычных меркаванняў.

Устаражытнасці колер і арнамент неслі ў сабе глыбокі сэнс і магічнае ўздзеянне на людзей і прыроду. Самыя распаўсюджаныя колеры ў арнаменце беларускага адзення – белы, чырвоны і чорны. Яны сімвалізуюць адзінства нараджэння, жыцця і смерці.

Вывучаючы гэтыя і іншыя элементы аздаблення нацыянальнага касцюма , нашы дзяўчаты імкнуцца ўвасобіць іх у сваім сучасным адзенні.

Да прыкладу, вось гэтая сукенка “Вытанчанасць”,  звязаная выпускніцай нашай школы Гесць Ксеніяй. Як бачым, сукенка белага колеру, ва ўзоры праследжваюцца элементы беларускага арнаменту. Аздабленне  – бела-чырвона-чорнага колеру. На раённай алімпіядзе ў 2011 годзе гэты выраб быў удастоены Дыплома 1 ступені, на абласной – Дыплома 3 ступені.  А вось гэтая сукенка “Славянка” з вышыўкай, характэрнай для некаторых рэгіёнаў Беларусі  ўдастоена  Дыплома 1 ступені на раённай алімпіядзе і Дыплома 2 ступені – на абласной.

Зараз аўтар вышэйназваных работ з’яўляецца студэнткай 3 курса  Віцебскага тэхналагічнага ўніверсітэта, пасля заканчэння якога будзе дызайнерам адзення, і хочацца спадзявацца, што вось гэты першы свой вопыт выкарыстае ў далейшай працы, таму што гісторыя вельмі часта падказвае сучасным мадэльерам новыя цікавыя рашэнні, узоры, лініі, сілуэты.

Вельмі старажытным і пашыраным лічацца на Беларусі і дрэваапрацоўчыя рамёствы. Узніклі яны на пачатку чалавечай гісторыі, разам з вырабам прымітыўных прылад працы. У кожную археалагічную эпоху дрэва для беларусаў было найважнейшым матэрыялам, бо большую частку нашай тэрыторыі займалі лясы, і дрэва было самым даступным і танным матэрыялам. З дрэва будавалася жыллё і гаспадарчыя пабудовы, мэбля і іншыя прадметы хатняга ўжытку.

У нашай школе працуе творчы настаўнік Міхаіл Лявонцьевіч Маслоўскі, які натхнёна ўмее працаваць з драўнінай. Ён лічыць, што самым высокім відам мастацтва з’яўляецца народнае, таму што ўвасабляе яно ў сабе таленавітасць і геніяльнасць, духоўнасць і ўзнёсласць народа. Яго ўмелыя рукі даюць жыццё дзівосным прадметам дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. А самае цудоўнае ў гэтым настаўніку тое, што ён імкнецца перадаць сваё ўменне, свой вопыт дапытліваму і кемліваму народу – сваім вучням. Ён  імкнецца  развіць патаемную крыніцу дзіцячага таленту, навучыць самастойнай творчасці. І ёсць надзея, што яго пераемнікі будуць тварыць з дрэва прыгожае ў паўсядзённым жыцці, адраджаць і захоўваць гісторыка-культурную спадчыну. Як доказ – вось гэтыя вырабы з дрэва вучняў нашай школы:

1. наборы для кухні  “Натхненне”, “Ладушка”, “Мара гаспадыні”Вясна”;

2. хлебніца “Хатка”;

3. столік для чайнай цырымоніі;

4. дэкаратыўнае трумо;

5. рамачкі для фотаздымкаў і інш.

Усе гэтыя вырабы удастоены высокіх Дыпломаў на алімпіядах і навукова-практычных канферэнцыях.

Дзень быў святы. Яшчэ ад рання

Блінцы пякліся на сняданне.

І ўжо пры печы з чапялою

Стаяла маці… Пад рукою

Таўкліся дзеці, заміналі,

Або смяяліся, спявалі.

Услон заняў сваё ўжо месца,

На ім стаяла дзежка цеста.

І апалонік то і дзела

Па дзежцы боўтаў жвава, смела.

 

Сёння кожнае дзіця свабодна растлумачыць, што такое блэндар ці міксер, тостар ці мультыварка. А вось уявіць, што такое дзежка і апалонік, чапяла ці ўслон часам бывае проста немагчыма. Таму што нават не ва ўсіх вясковых гаспадарках яны захававліся, не гаворачы ўжо пра гарадскія кватэры і дамы.

Менавіта пагэтаму экспанаты нашага цэнтра часта становяцца нагляднымі дапаможнікамі  на ўроках беларускай літаратуры. І тады зусім зразумелымі становяцца многія радкі, напрыклад, той жа самай паэмы “Новая зямля”:

А пад паветкаю прылады:

Вазок, калёсы, панарады,

Старыя сані, восі, колы,

І вулляў некалькі на пчолы,

Яшчэ някончаных, судзіна,

Стары цабэрак, паўасьміна.

 

Асабліва цікавымі бываюць урокі беларускай мовы, якія праводзяцца ў нашым цэнтры  пры вывучэнні тэмы “Устарэлыя словы”. Менавіта тут мы можам убачыць прадметы, якія ўжо не ўжываюцца ў побыце беларусаў і таму па назве нам вельмі цяжка ўявіць той ці іншы прадмет. Гэта :

Пралка – прадмет народнага побыту, прылада працы,  на якой пралі ніткі.

Прасніца – драўляная прылада для прадзення воўны, льняной і пяньковай кудзелі. Вядомы 4 асноўныя тыпы прасніц: лапатападобны, грэбень, вілы, кій. Вось прыклад лапатападобнай прасніцы. Яе рабілі з суцэльнага кавалка дрэва. Лопасць пад прамым вуглом устаўлялі ў днішча або ў адтуліну ў дрэве.

Карамысла – драўлянае прыстасаванне для нашэння вады на плячах.

Начоўкі (ночвы) – карытападобная пасудзіна з шырокім адкрытым верхам. Прызначаліся для мыцця бялізны, прыгатавання сечанай капусты , якую затым складалі ў бочкі, мяса для каўбас . Рабілі з драўлянага цурбана (асіны, ліпы), колатага папалам. Ёмістасць выдзёўбвалі цясляй, сценкі і дно ўнутры зладжвалі скобляй, разцом.

А вось пра дзяжу хочацца расказаць больш падрабязна.

Дзяжа (дзежка, хлебніца) – пасудзіна для заквашвання цеста, бандарскі выраб. Мела форму звужанай кверху шырокай бочачкі з накрыўкай. Выраблялася з  дубовых клёпак, часам з хваёвых. Дуб паскараў працэс квашэння і надаваў цесту лёгкі спецыфічны водар.

Функцыянальнае выкарыстанне дзяжы цесна звязана з культам хлеба і гэта абумоўлівала яе асаблівае значэнне сярод хатняга начыння і прадметаў ужытку. У інтэр’еры сялянскай хаты ёй адводзілі пачэснае месца: ставілі на покуці пад абразамі, накрывалі ручніком “набожнікам”. Яна выконвала важную ролю ў абрадзе вяселля. Благаслаўляючы на шлюб, нявесту з расплеценай касой пад гукі вясельных песень цырымонна садзілі на дзяжу (на пасад). Гэты агульнаславянскі звычай сімвалізаваў усупленне ў пару жыццёвай сталасці. На ўваходзінах (наваселлі) дзяжу ўрачыста ўносілі ў новы дом у якасці першых рэчаў.

 

Пранік -  пляскаты драўляны брусок з ручкай, якім парылі, (пралі) бялізну пры мыцці, палотны пры адбельванні, ім таксама  абівалі лён, проса. На Беларусі вядомы з 11 стагоддзя.

Маслабойка  (бойка) – бандарскі выраб, пасудзіна для збівання масла.

Гарлач – ганчарны выраб для захоўвання малака і іншых вадкіх прадуктаў.

Берасцянка – невялікая бочачка з вочкам для захоўвання мёду, круп, прыпраў і іншых прадуктаў . Рабілі з берасцянога скрутка, канцы якога замацоўвалі фігурным злучэннем  “у замок”. Сценкі берасцянкі аздабляліся ціснёным узорам у выглядзе сеткі ці хваёвых лапак, трубачкай ці цвіком наносілі ланцужкі ўзораў з кружочкаў і кропак.

Вілкі – хатні бытавы (пячны) інвентар. Лакальная назва ўхваты. Паўкруглы жалезны рагач, насаджаны на доўгае драўлянае цаўё. Служыць лля падхвату чыгункоў, якія ставяць у печ або дастаюцць з яе. У інтэр’еры сялянскай хаты займае месца каля печы ў качарэжніку разам з чапялой і качаргой.

Кош – плеценая ёмістась розных памераў для захоўвання і транспарціроўкі сыпкіх і штучных рэчываў, пераважна харчовых прадуктаў. Кашы рознай формы рабілі з лазы, кары, каранёў.

Качалка  - прылада для разгладжвання тканіны..

Прас -  прылада для разгладжвання тканіны, якая прыйшла на змену качалцы. Награваўся вуголлем, якое бралася з печы.

Кадаўб – выдзеўбаная пасудзіна цыліндрычнай формы. Лакальныя назвы: кадоўб, калдуб, ліпаўка, дуплянка. Выраблялася з дуплістага ствала дрэва (вольхі, ліпы, асіны). Выкарыстоўвалася для захавання мукі, круп, збожжа. Калаўрот – самапрадка, прылада для механічнага прадзення лёну і воўны у хатніх умовах.

Качалка – прылада для раскаткі цеста.

​